Kina gdyńskie (28 obiektów)

W okresie międzywojennym Gdynia z małej wioski przeobraziła się w szybko rozwijające się port i miasto. Jego mieszkańcy, oprócz zwykłej codziennej pracy w celu zapewnienia sobie bytu, chcieli również w ciekawy i pożyteczny sposób spędzać wolny czas. Jednym z jego najpopularniejszych przejawów było uczęszczanie do kina. Początkowo seanse filmowe odbywały się w Gdyni w nieregularnych odstępach czasu, w nieprzygotowanych specjalnie do tego salach prywatnych lub restauracjach.

Dopiero w 1926 roku pierwsze stałe kino otworzył, przybyły z Warszawy, Brunon Zieliński. Kino, a właściwie kino-teatr „Czarodziejka” znajdowało się na obecnym zapleczu budynku Funduszu Emerytalnego Banku Gospodarstwa Krajowego. Jego rozbudowa sprawiła, że w 1937 roku kino zaprzestało działalności. W 1935 roku zaczął prowadzić w kawiarni o nazwie „Nadmorska” kolejne kino, które w roku następnym przyjęło nazwę „Bodega”. Budynek z tarasem stał wtedy przy samej plaży, przy obecnej ul. Zawiszy Czarnego. Niestety jesienią 1938 roku lokal spłonął.

Od 1927 roku w sezonie zimowym działało kino dzierżawione przez Daniela Metza w restauracji „Casino”, umiejscowione na obecnym Skwerze Kościuszki. W 1929 roku kinematograf przejął właściciel budynku kapitan Stanisław Schmidt , jednocześnie zmieniając jego nazwę na „Morskie Oko”. Przez długi czas było ono największym kinem gdyńskim, w 1934 roku na widowni mogło zasiąść 450 widzów.

W 1931 roku działalność zaczęło kino „Bajka”, należące do Kazimierza Peszkowskiego. Znajdowało się ono na parterze budynku przy Skwerze Kościuszki 14. Sala kina,

Rok wcześniej, naprzeciw kina „Bajka”, zaczęło działalność kino „Polonia”. Dzierżawcą tego lokalu był Edgar Betlewski. Widownia liczyła około 460 miejsc. Scena wyposażona była w kurtynę a miejsca były numerowane.

W 1936 roku, przy ul. 3 Maja, rozpoczęło działalność kino „Lido”. Pierwotnie, w tym budynku, mieściła się „Galeria Morska” znanego artysty malarza Mariana Mokwy. Właścicielem kina był znany już nam wcześniej Stanisław Schmidt.

W repertuarze „Dziennika Gdyńskiego” z 1929 roku, obok „Czarodziejki” i „Morskiego Oka” wymieniano również kino „Torpeda”, które znajdowało się w Koszarach Marynarki Wojennej na Oksywiu.

W 1937 roku po raz pierwszy w repertuarze filmowym pojawiają się kina „Lily” w Chyloni i „Miraż” w Orłowie. W roku następnym, przy ul. Mireckiego na Grabówku rozpoczęło pracę kino „Zorza”.

Krótko przed wojną, w marcu 1939 roku, w budynku przy ul. Świętojańskiej 36, rozpoczęło działalność kino „Gwiazda”. Było to najnowocześniejsze i zarazem największe kino w przedwojennej Gdyni. Na widowni mieściło się około 1000 osób.

W okresie okupacji niemieckiej w latach 1939-1945 Polacy mieli ograniczony dostęp do kina. Dzięki książce telefonicznej z 1942 roku dowiadujemy się jednak, że w Gdyni działały wtedy co najmniej cztery takie miejsca. Wszystkie miały swoją siedzibę w przedwojennych gdyńskich kinach, ale zmieniły się nazwy: „Stern Licht Spiele” mieścił się w byłej „Gwieździe” przy ul. Świętojańskiej, „Apollo” w „Polonii” na Skwerze Kościuszki, „Goten” w „Lido”, a w dawnej „Zorzy” na Grabówku swoją siedzibę miało kino „Union”.

Po zakończeniu wojny, już w maju 1945 roku w lokalu przy ul. Świętojańskiej 36 rozpoczęło działalność kino „Bałtyk”, które wkrótce przemianowano na „Warszawa” i pod tą nazwą funkcjonowało aż do momentu zamknięcia w 2002 roku.

16 czerwca 1945 roku w lokalu przedwojennego kina „Lido”, miało miejsce uroczyste otwarcie kina „Wolność”, które dwa lata później zmieniło nazwę na „Atlantic”. W tym samym roku poza Śródmieściem rozpoczęły działalność inne kina: w miejsce „Zorzy” otwarto „Falę”, w dawnym kinie „Lily” – kolejne kino o nazwie „Wolność” (które w październiku zmieniło nazwę na „Promień”). W 1947 roku pojawiło się kino pod nazwą „Dom Marynarki Wojennej”, które później przemianowano na „Goplana”.

W drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku liczba kin gdyńskich zaczęła systematycznie wzrastać. W 1958 roku, obok wyżej wymienionych, filmy wyświetlały trzy nowe kina:. „Neptun” przy Alei Zwycięstwa 238 w Orłowie (w miejscu przedwojennego „Mirażu”), „Mimoza” przy ul. Portowej, „Marynarz” przy ul. Bosmańskiej. W tym samym roku na zapleczu „Riwiera” działalność zaczęło kino „Klubowe”. W 1961 przy Rondzie Bitwy pod Oliwą otwarto kino „Mewa”, które po kilkunastu latach zmieniło nazwę na „Grom”. Pod koniec lat sześćdziesiątych powstały dodatkowe dwa kina: „Iskra” na Witominie przy ul. Widnej oraz „Jagienka” przy ul. Łowickiej w Małym Kacku.

Jednak w następnych latach rozwój telewizji i spadek liczby widzów w kinach przyczyniły się do zmniejszenia liczby sal kinowych. W latach sześćdziesiątych zamknięto „Miraż” i „Klubowe”, a w następnej dekadzie „Jagienkę” i „Iskrę”. W 1995 roku w Gdyni działy już tylko cztery kina: „Warszawa”, „Goplana”, „Grom” i „Fala”. Cztery lata później zamknięto „Goplanę”, a ostatni seans w kinie „Warszawa” miał miejsce 3 marca 2003 roku.

Paradoksem tej sytuacji jest to, że w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych nastąpił powrót widzów do kin, co postanowiły wykorzystać wielkie sieci kinowe, budując w centrach miast multikina. W 2000 roku w powstałym przy ul. Waszyngtona Centrum Kultury i Rozrywki „Gemini” otwarto pierwsze w Trójmieście multikino o nazwie „Silver Screen”. Składało się z osiem sal projekcyjnych, w których łącznie mogło zasiąść ponad dwa tysiące widzów (największa mieściła 543 osoby, najmniejsza zaś 161 widzów). Kino zamknięto jednak w 2018 roku.

W październiku 2013 roku w oddanym do użytku na Wzgórzu św. Maksymiliana, Centrum Handlowym „Riviera” rozpoczęło działalność kino „Helios”. Funkcjonuje do dziś a w jego skład wchodzi sześć sal, mogących pomieścić łącznie ponad 1200 widzów.

Tradycje starych gdyńskich kin podtrzymuje kino studyjne, oddane do użytku w 2015 w Gdyńskim Centrum Filmowym. Filmy wyświetlane są w trzech salach o nazwach odwołujących się do dawnych gdyńskich kin: „Warszawa”, „Goplana” i „Morskie Oko”.

***

Kolekcja prezentuje zbiory Muzeum Miasta Gdyni związane z tematyką kinową. Są to głównie zdjęcia budynków kin przedwojennych, szczególne tych znajdujących się w centrum miasta, jak np. kina „Polonia” wraz z ujęciami przedstawiającymi operatora i projektor którym wyświetlano filmy w okresie międzywojennym.

Ciekawy zbiór stanowią ulotki reklamowe filmów z pieczątkami przedwojennych gdyńskich kin. Można zobaczyć, jaki repertuar był popularny w gdyńskich kinach okresu międzywojennego, jak w przypadku filmu „Wiatr od morza”, którego prapremiera odbyła się w „Morskim Oku” w 1931 roku.

Jednymi z cenniejszych eksponatów są pamiątki związane z pierwszym gdyńskim kinem „Czarodziejka”, m.in. plan budynku wykonanego w 1936 roku, a także betonowa płytę chodnikową z nazwą „Czarodziejka”, którą można było zobaczyć na gdyńskich ulicach kilkadziesiąt lat po II wojnie światowej. Z kolei z kina „Mewa” zachowały się w naszych zbiorach 2 składane fotele.

Dodatkowo prezentujemy wybrane plakaty filmowe z okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a także niezrealizowany projekt witrażu do kina „Warszawa”, który wykonał artysta Bolesław Just. Projekt przedstawia warszawską Kolumnę Zygmunta.

Dariusz Małszycki

Wybrana literatura:

Dariusz Małszycki, Gdyńskie kina [w:] „Rocznik Gdyński”, nr 15(2003), s. 243-252.

Patrycja Śliwińska, Kina międzywojennej Gdyni [w:] Wędrówki po dziejach Gdyni, red. Dagmara Płaza-Opacka Tadeusz Stegner, cz. 1, 2004, s. 83-118.

Stanisław Zieliński, Pierwsze gdyńskie kina [w:] „Rocznik Gdyński”, nr 6, 1985, s. 217-222.